Voorzitter Toby Witte: Gigantische uitdaging voor het sociaal domein
De Werkplaatsen Sociaal Domein hebben zich de afgelopen jaren als broedplaatsen voor praktijkleren en -onderzoek een gewaardeerde plek verworven binnen de kennis-, leer- en ontwikkelingsinfrastructuur van het sociaal domein. De Werkplaatsen staan midden in de praktijk van alledag en zijn van betekenis voor professionals en beleidsmakers die zich dagelijks keihard inzetten voor het leven van kwetsbare burgers. Het zal er in toekomst niet eenvoudiger op worden, zo stelt Toby Witte, die nu sinds een jaar voorzitter is van de landelijke Associatie Werkplaatsen Sociaal Domein.
We staan voor enorme uitdagingen, want voor velen is het een verwarrende tijd. Het lijkt wel of ons land sinds 2002 zich in een permanente crisis bevindt die almaar erger lijkt te worden. De gevolgen van de coronapandemie, de klimaat- en stikstofcrises, de oorlog in Oekraïne, het vluchtelingenvraagstuk (het drama Ter Apel), de toeslagenaffaire, de wooncrisis, de energiecrisis en de daaruit voortvloeiende gierende inflatie – die vooral de zwaksten in onze samenleving bikkelhard treft – versterken het maatschappelijke onbehagen en de polarisering. Dit alles tast het nobele streven naar een ‘participatiesamenleving’ aan, waarin het ideaal om zo veel mogelijk mensen volwaardig mee te laten doen in het maatschappelijke leven centraal staat.
Decentralisatie geen succes
Bij dit alles komt nog de kwestie dat de decentralisatie van het sociaal domein naar de gemeenten tot op heden bepaald geen doorslaand succes is geweest. Het vanuit de politiek gelanceerde idee en uitgangspunt om de verantwoordelijkheid voor de uitvoering vrijwel volledig bij de gemeenten, nabij de burger, te leggen leek logisch, maar in de praktijk pakte het niet altijd goed uit. Mede door de daarmee gepaard gaande bezuinigingen op het budget. Gemeentebestuurders, ambtenaren en sociaal professionals worstelen met hardnekkige vraagstukken als sociale ongelijkheid, bestaansonzekerheid, kansenongelijkheid en armoede. Ondertussen is het vertrouwen van menig burger in de overheid fiks gedaald.
Transities omarmen
Laten we vooral niet somberen en in de woorden van Jan Rotmans, hoogleraar duurzame ontwikkeling transities en systeeminnovaties, juist omarmen om vernieuwingen in het sociaal domein te bewerkstelligen. Bovendien moeten we niet vergeten dat we, volgens sociologen, al decennialang in een risicomaatschappij leven. De komende jaren vormen een gigantische uitdaging. Het gaat erom de ‘sociale kwaliteit’ van het leven, ondanks deze risico’s en crises, te versterken. Met anderen woorden, mensen – vooral kwetsbare groepen - de mogelijkheden bieden om te participeren in sociale relaties op een wijze die hun welzijn, capaciteiten en individueel potentieel kan verbeteren.
Focus op sociale basis
De Werkplaatsen Sociaal Domein dragen hieraan bij door zich in de periode 2023-2025 onder meer te gaan focussen op de sociale basis: de nabije en vrij toegankelijke voorzieningen, diensten, relaties en plekken die mensen daadwerkelijk in staat stellen om deel te nemen aan het maatschappelijk leven. Samen met landelijke/regionale – formele en informele – partners gaan we de komende paar jaar aan de slag en hopen in gezamenlijkheid een steentje bij te dragen aan het bevorderen van sociaal-economische zekerheid, sociale inclusie, sociale cohesie en empowerment. Daarbij zal tevens sociale rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid, solidariteit en menselijke waardigheid ons richtsnoer zijn.
Gebrek aan personeel
Een extra uitdaging waarvoor we in de nabije toekomst staan, is de afnemende beschikbaarheid van sociaal professionals in de zorg- en welzijnssector. Er is sprake van heus gebrek aan personeel. Dit gaat onder andere knellen in de zorg en ondersteuning van het toenemend aantal ouderen in ons land. Want als we professionele zorg blijven vragen en verlenen zoals velen dat nu gewend zijn, dan zal in 2040 zeven procent van de Nederlandse beroepsbevolking in de ouderenzorg moeten werken, tegen drie procent in 2016. Hoe gaan we dit mogelijk oplossen? Het antwoord oogt schijnbaar eenvoudig: door de beperkt beschikbare professionele zorg en ondersteuning zo efficiënt mogelijk in te zetten en ouderen die daartoe in staat zijn voor zichzelf en voor elkaar te laten zorgen. Makkelijker gezegd dan gedaan. Het ministerie van VWS heeft de Werkplaatsen Sociaal Domein ‘uitgedaagd’ dit specifieke vraagstuk in de periode 2023-2025 mee te nemen in hun regionale programma’s. Vanzelfsprekend kan dit op vele innovatieve manieren worden gedaan. Ook hier ligt een deel van het antwoord in het versterken van de sociale basis, het bevorderen van het omzien naar elkaar en het verbeteren van het samenspel tussen professionals en tussen formele en informele zorg en ondersteuning.
De kracht van de Werkplaatsen
Samenwerking op het gebied van onderzoek, praktijk, beleid, innovatie en onderwijs is en blijft het sleutelwoord van de Werkplaatsen Sociaal Domein. De kracht van de Werkplaatsen ligt onder andere in verbinding maken, met elkaar en gezamenlijk met landelijke kennispartners. Het gaat om verbinding en samenwerking tussen inwoners, vrijwilligers, ervaringsdeskundigen, docenten en professionals onderling alsmede van gemeenten, inwoners en professionals. De Werkplaatsen zijn niet het ‘bezit’ van hogescholen en hun lectoren en medewerkers/onderzoekers, maar vormen met alle deelnemende partners een gemeenschap die samen op zoek is naar (deel)oplossingen voor de gigantische maatschappelijke uitdagingen waarvoor we met ons allen staan.
Toby Witte, voorzitter van de landelijke Associatie Werkplaatsen Sociaal Domein