Samen leren en innoveren in de wijk

Hoe kunnen ouderen langer zelfstandig thuis blijven wonen? En hoe kunnen studenten, professionals en inwoners hiervoor hun kennis en krachten bundelen? Vanuit deze vragen ontstond in 2021 het wijkleercentrum in Meerssen, een gemeente van 18.000 inwoners in Zuid Limburg. Jerôme van Dongen, lector aan Zuyd Hogeschool, is een van de initiatiefnemers. ‘Ik woon zelf in de gemeente Meerssen en ik zag voor me hoe studenten van meerwaarde konden zijn voor de gemeente en haar bewoners. Daarom organiseerde ik met studenten en collega’s een symposium voor de gemeente.’

Studenten presenteerden er de resultaten van hun afstudeeronderzoek over dementie en mantelzorg. ‘Dat was een groot succes. De aanbevelingen werden door de gemeente overgenomen. Dit moeten we structureler gaan aanpakken dachten we.’ Van Dongen zette daarom samen met collega’s een wijkleercentrum op in het oude stationsgebouw van Meerssen. ‘Het is een inspirerende ontmoetingsplek, met goede koffie, waar bewoners, studenten, docenten en professionals uit de wijk samenkomen om te leren en te innoveren.’

Doel
Het hoofddoel van het wijkleercentrum is om bij te dragen aan de ontwikkeling van kennis en vaardigheden van (aanstaande) professionals, vrijwilligers, buurtorganisaties en bewoners, zodat zij in staat zijn om de ondersteuning van thuiswonende ouderen te versterken.

Partners wijkleercentrum
Het Wijkleercentrum Meerssen is een initiatief van Zuyd Hogeschool, Vista College, MIK & PIW groep en de Gemeente Meerssen. Het is onderdeel van de Werkplaats Sociaal Domein Zuyd en verbonden met de Academische Werkplaats Ouderenzorg-Limburg. In het wijkleercentrum gaan professionals en studenten van verschillende disciplines (zoals verpleegkunde, ergotherapie, social work, vaktherapie of facility management) en bewoners samen aan de slag met relevante vraagstukken.

Andere praktijkpartners waarmee wordt samengewerkt zijn: Envida, Wonen Meerssen, Radar, Bibliotheek Meerssen, Buurtzorg, Schakel bv, huiskamer de Ketel en Trajekt.

Interprofessioneel samenwerken in Living Lab

Het wijkleercentrum wordt door Zuyd Hogeschool ook wel een ‘Living Lab’ genoemd. Dat is een levensechte omgeving, waarin nieuwe kennis en werkwijzen ontwikkeld worden, rondom vraagstukken in de wijk. Er wordt co-creatief gewerkt door verschillende partijen. ‘Dat is de belangrijkste succesfactor van het wijkleercentrum’, vertelt Van Dongen. ‘We noemen dit ook wel interprofessioneel samenwerken. We bundelen de krachten van verschillende partijen en benutten ieders eigen expertise.’ Dit leidt tot allerlei activiteiten voor en door bewoners, vertelt Hester Smeets, docent-onderzoeker bij Zuyd Hogeschool en coördinator van het wijkleercentrum. ‘We organiseren bijvoorbeeld bijeenkomsten voor mantelzorgers en workshops voor wijkverpleegkundigen. Een student van vaktherapie ontwikkelde een dansactiviteit om ouderen meer te laten bewegen. Dat sloeg heel goed aan.’ De kracht van de activiteiten is dat studenten, onderzoekers, professionals en bewoners hierin samenwerken en hun kennis bundelen. Zo ontstaan projecten die echt goed aansluiten bij de wijk. 

Interprofessioneel versus multidisciplinair samenwerken 
Bij multidisciplinaire samenwerking hebben professionals nog aparte lijntjes met de burger of cliënt. Er bestaan nog afzonderlijke plannen per discipline. Bij interprofessionele samenwerking is er een diepgaande interactie en integratie van verschillende expertises. Ook wordt er gestreefd naar een gezamenlijk plan.

Samen leren als verbindende factor
Samen leren kan verbindend werken bij interprofessionele samenwerking. De verschillende professionals en vrijwilligers in de wijk hebben elk hun eigen expertise en professionele identiteit. Soms overlappen die, maar vaak vullen ze elkaar aan. Als professionals elkaars expertise en persoonlijke kwaliteiten goed kennen, kunnen ze elkaar makkelijker en gerichter raadplegen. Zo kunnen ze elkaar adviseren en van elkaar leren. Dit helpt professionals in de wijk om in te spelen op ontwikkelingen in de wijk en hun werkwijze voortdurend te verbeteren. 

Bron: Inaugurele rede Jerôme van Dongen

Zelfredzaamheid vergroten

Jantsje Hoogeveen is wijkverpleegkundige en sinds twee jaar betrokken bij het wijkleercentrum. Met haar collega’s van Buurtzorg deed zij mee aan een pilot van het wijkleercentrum. Het doel: de zelfredzaamheid van patiënten vergroten. ‘Wij komen als wijkverpleegkundigen bij de mensen thuis en zijn vaak erg geneigd om alle zorg uit handen te nemen, terwijl mensen ook zelf dingen kunnen doen.’ Jantsje volgde samen met haar collega’s de cursus ‘ZELF’, ontwikkeld vanuit het wijkleercentrum door onderzoeker Stan Vluggen en collega’s van de Universiteit Maastricht. Hij ontwikkelde de cursus op basis van kennis uit wetenschappelijk onderzoek. Tijdens de cursus is er ook veel ruimte voor kennis uit de praktijk, vertelt Jantsje. ‘Wij wisselden met collega’s uit: wat versta jij onder zelfredzaamheid en hoe stimuleer je dat? Ik ging met een collega meelopen om te zien hoe zij omgaat met zelfredzaamheid. Dat was heel leerzaam, omdat zij daar van nature heel goed in is. Tijdens het wassen van een meneer gaf ze hem een washandje; hij ging zichzelf daarmee spontaan wassen. Bij een vrouw die twee keer per dag een zalfje moest op haar teen, ontdekten we dat ze zelf haar teen kon insmeren. Dankzij een krukje onder haar voet.’  

Themagroepen

Voor het ontplooien van activiteiten zijn vier themagroepen geformeerd. Elke themagroep heeft een kartrekker die verantwoordelijk is voor het betreffende thema. De themagroepen formuleren ook leer-en ontwikkelvragen die worden uitgezet bij de betrokken opleidingen van Zuyd Hogeschool, Vista College en Universiteit Utrecht. Studenten gaan hiermee aan de slag in diverse projecten voor hun opleiding. Ook zijn er onderzoekers van Zuyd Hogeschool betrokken die onderzoek doen op de geformuleerde thema’s. Smeets: ‘Vanuit de thema-groepen werken we enerzijds planmatig. We werken gezamenlijk naar een doel toe en zorgen dat activiteiten op elkaar voortborduren. Anderzijds is er ruimte voor dingen die ont-staan, bijvoorbeeld initiatieven vanuit bewoners.’ 

Themagroepen Wijkleercentrum Meerssen:

•    Zelfredzaamheid
•    Dementievriendelijkheid
•    Huiskamers
•    Wijkbeelden

Actief betrekken bewoners

Het actief betrekken van bewoners is een belangrijke succesfactor van het wijkleercentrum zegt Van Dongen. ‘We werken samen met mantelzorgers in de themagroep dementievriendelijkheid. Tijdens bijeenkomsten bespreken we wat zij onder dementievriendelijk verstaan en welke acties we daarop kunnen nemen. Op basis daarvan maken we een actieplan dat we aan hen voorleggen. We kijken ook wat zij zelf kunnen doen. Er was bijvoorbeeld een vrouw die graag iets wilde doen met dementie op school. Zij gaat nu voorlichtingen organiseren op scholen.’

Bruggenbouwen

Vanwege het succes van het Wijkleercentrum in Meerssen is er regionaal veel belangstelling en is er een tweede wijkleercentrum geopend in de nabijgelegen gemeente Beek. Hier hebben ze de geleerde lessen uit Meerssen goed benut. Zo is er nog sterker ingezet op verbindingen met lokale organisaties, vertelt Monique van de Ven, van Knooppunt Informele zorg. Knooppunt legt verbindingen tussen buurtbewoners, vrijwilligers en (zorg)organisaties. ‘Het startpunt zijn de bewoners. We willen aansluiten bij hun behoeften. Met gesprekken inventariseren we die en we stemmen onze activiteiten erop af. Maar we halen ook signalen op vanuit de gemeente en lokale organisaties.’ Dit betekent ook dat de plannen nog niet in beton gegoten zijn. ‘Je moet kunnen meebewegen met veranderingen.’ De communicatie en de samenwerking met betrokken partijen, zoals zorg en welzijn is daarin ook heel belangrijk, want hoe krijg je anders de verantwoordelijkheid bij andere partijen?’

Impact

De impact van het wijkleercentrum vindt plaats op verschillende niveaus, stellen betrokkenen. Zij zien hoe studenten, professionals en wijkbewoners zich samen ontwikkelen. ‘Studenten groeien niet alleen in kennis, maar ook in menselijkheid, midden in de wijk, dichtbij de mensen’, vertelt Veronique Rousseau, senior wijkverpleegkundige. ‘Voor mij is het bijzonder om mijn ervaring te delen en tegelijk te blijven leren van de frisse blik van de nieuwe generatie.’ Stan Vluggen, trekker van het Leeratelier zelfredzaamheid ziet ook veranderingen bij bewoners. ‘Een bewoner die normaliter wordt geholpen met aan-en uitkleden, deed ’s avonds trots, in pyjama, de deur open voor de zorgverlener: ‘Ik heb even toegepast wat we vanmiddag bespraken.’’