Coachen vanuit ervaringskennis voor en door jongeren bij Stichting ONTDEC
Hoe kun je als jongere je eigen ervaringen inzetten om leeftijdsgenoten te helpen én zelf verder te groeien? Vanuit de Kenniswerkplaats Onbegrepen Gedrag Zaanstreek-Waterland onderzochten onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam (Ingrid Glas, Pamela Lucas en Jesper Rözer, lectoraat Stedelijk Sociaal Werk o.l.v. Lex Veldboer) de inzet van ervaringskennis bij Stichting ONTDEC. Voor deze casestudie interviewden zij ervaringscoaches, projectleiders en een deelnemer bij ONTDEC, en woonden zij een aantal interne bijeenkomsten bij.
De onderzoeksresultaten verschijnen dit voorjaar, samen met een QuickScan van internationale literatuur over ervaringsdeskundigheid en een tweede studie naar hoe omwonenden het samenleven met mensen met ‘onbegrepen gedrag’ ervaren.
Wat doet Stichting ONTDEC?
ONTDEC biedt coaching vóór en dóór jongeren van 16 tot 30 jaar. Jaarlijks lopen er zo’n 12 jongeren stage als ervaringscoach. De ervaringscoaches zijn afkomstig van verschillende mbo- en hbo-opleidingen zoals Social Work en Toegepaste Psychologie. Zij hebben allen voor hen ingrijpende levenservaringen meegemaakt, zoals een depressie, een angststoornis of huiselijk geweld. De deelnemers aan de coaching, vaak jongeren die wachten op zorg of tijdelijk extra ondersteuning nodig hebben, krijgen coaching op basis van gelijkwaardigheid en (h)erkenning.
De stagairs volgen eerst een 10-weekse training voordat zij als ervaringscoach aan de slag kunnen. Naast coaching dragen de ervaringscoaches bij aan verschillende projecten. Ze geven bijvoorbeeld voorlichting op scholen en denken mee met organisaties over hoe ervaringskennis daar een plek kan krijgen.
Bij ONTDEC staat de relatie centraal: eerst écht contact maken, daarna de hulpvraag verkennen. Daarmee leggen ze de nadruk op persoonlijk en positief contact en wordt de coaching geleidelijk opgebouwd. De ervaringscoach en deelnemer worden daarom niet alleen gekoppeld op basis van overeenkomstige ervaringen maar ook op basis van persoonlijkheid en interesses.
Wat is de ervaren impact op deelnemers en ervaringscoaches?
De deelnemers geven, in het kort, aan dat de werkwijze van ONTDEC bijdraagt aan wederzijds begrip, praktische handvatten, nieuw perspectief en mogelijk ook aan herstel. De ervaringscoaches geven aan persoonlijk te groeien, krijgen meer inzicht in hun grenzen en voelen zich gesteund binnen het team.
‘Omdat iedereen vanuit ervaringskennis werkt ontstaat er collegiaal kameraadschap’ – Ervaringscoach ONTDEC
Wat kunnen we leren van ONTDEC?
Uit de interviews kwamen ook een aantal waardevolle lessen voor het bredere werkveld en het onderwijs naar voren. Drie lessen sprongen daarbij in het oog.
1. Maak ervaringskennis collectief en toegankelijk
Bij ONTDEC worden individuele ervaringen omgezet in collectieve ervaringskennis. Via dagelijkse check-ins, casuïstiekbesprekingen en begeleiding reflecteren de coaches veelvuldig op hun ervaringen en die van de medecoaches. Zo halen ze collectieve patronen uit persoonlijke inzichten en bouwen ze aan een gedeelde kennisbasis.
Deze ‘collectivering’ blijft echter vooral een activiteit binnen de eigen organisatie. Meer samenwerking met onderwijs, onderzoek en partners in de regio, kan helpen om deze kennis breder toegankelijk te maken en structureel te verankeren in het sociaal domein.
2. Integreer ervaringskennis structureel in opleidingen
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de keuze van een opleiding vaak samenhangt met iemands levensloop. Veel hulpverleners hebben zelf ontwrichtende situaties meegemaakt. Toch wordt deze kennisbron volgens de ervaringscoaches vaak nog niet structureel geïntegreerd in hun opleiding, maar alleen aangeboden als keuzevak of minor. Dit beeld wordt bevestigd door een recente inventarisatie van de Werkplaatsen Sociaal Domein bij Social Work-opleidingen (Engelbertink et al., 2021).
De projectleiders en ervaringscoaches pleiten voor een structurele plek voor ervaringskennis in het curriculum. Niet alleen als het gaat om ingrijpende gebeurtenissen, maar ook bijvoorbeeld over culturele verschillen en de impact daarvan op hulpverlening. Dit draagt volgens hen bij aan het normaliseren van professionele zelfonthulling, en rust studenten beter toe om hun ervaringen te benutten, ook in het geval dat zij later in hun carrière met ontwrichtende situaties worden geconfronteerd.
3. Zet in op brede samenwerking en erkenning van ervaringskennis
Hoewel Stichting ONTDEC al stevig is verankerd in de regio, merken de projectleiders op dat ervaringskennis nog niet door alle partners wordt gezien als een volwaardige bron van kennis. Ook weten andere organisaties hen nog niet altijd goed te vinden en werken zij niet altijd (tijdig) met hen samen.
‘We moeten elkaar versterken en elkaar helpen. Soms is een beetje andere expertise van buitenaf juist heel erg behulpzaam’ – Projectleider ONTDEC
Juist hier ligt een kans: de werkwijze van ONTDEC kan bijvoorbeeld van waarde zijn in de periode dat jongeren op de wachtlijst staan voor specialistische hulp. Juist in die tussentijd van ‘wachten’ kan de problematiek verergeren. Door tijdige inzet van een ervaringscoach kunnen jongeren al veel van hun vragen en zorgen bij hem of haar kwijt. Meer samenwerking en erkenning van ervaringskennis kan dit soort initiatieven versterken en de toegankelijkheid van ondersteuning voor jongeren vergroten.
De volledige resultaten van dit onderzoek zijn straks te vinden op de website van de HvA.
Beeld: ontdec.nl