Bestaanszekerheid: van praten naar doen

Karin ter Horst, ervaringsdeskundige bij de gemeente Zwolle, verzorgt de aftrap. Van een welgestelde situatie belandde Karin in de bijstand. Van geld in overvloed ging zij naar stress over hoe de week te overleven. Een bijstandsuitkering zou voldoende bestaanszekerheid moeten bieden, zodat uitkeringsgerechtigden volwaardig en op hun eigen manier kunnen deelnemen aan de samenleving. De werkelijkheid is echter anders. Karin citeert Karl Marx: ‘Een samenleving die groeit in rijkdom zonder de armoede te laten afnemen moet verrot zijn tot in haar diepste kern’. Na een periode van rouw en schaamte, kriebelde het weer. Karin had een lijst gemaakt met voorzieningen en initiatieven voor minima en realiseerde zich dat ze vast niet de enige was in deze situatie. Haar missie werd andere mensen te informeren en te helpen. Zij zette een eigen initiatief op, Life Carrousel, sprak mensen aan in de supermarkt of als ze met de hond liep. Zo kwamen mensen onder het mom van een workshopje samen, alwaar ze met elkaar in gesprek gingen over van alles en nog wat. Ontmoeting en verbinding verminderen stress en schaamte en dragen bij aan het welbevinden van mensen in armoede, aldus Karin. 

Marleen Smit, procesmanager Bestaanszekerheid bij Divosa, vertelt ons meer over de propositie ‘De Winst van het sociaal domein’. Het herstel van bestaanszekerheid, ofwel voldoende en voorspelbaar inkomen, om mee te kunnen doen in de samenleving én een dak boven je hoofd in een veilige omgeving, staan hierin centraal. Dit is één van de grootste maatschappelijke opgaven voor de komende jaren van gemeenten. Mensen vervallen makkelijk in bestaansonzekerheid maar de weg terug is verre van makkelijk. We weten steeds meer over de impact van bestaansonzekerheid op allerlei andere leefgebieden. Zo bemoeilijkt stress over inkomen het werken aan gezondheid. Hoe creëren we mentale ruimte bij inwoners? Hoe steunen we professionals om te doen wat nodig is in plaats van het afvinken van lijstjes? Divosa wil zich hier samen met professionals, beleidsmakers en ervaringsdeskundigen uit het land, voor inzetten.  

Sociale kwaliteit 

Lisbeth Verharen, Lector Versterken van Sociale Kwaliteit bij de HAN én coördinator van de Werkplaats Sociaal Domein Arnhem en Nijmegen, vertelt ons alles over Sociale Kwaliteit. ‘De theorie van sociale kwaliteit biedt houvast', zegt ze. ‘Die richt zich op de vraag hoe we ervoor zorgen dat mensen in de meest brede zin van het woord mee kunnen doen. Op een manier die hen past, goed doet en betekenisvol voelt.’ 

Vier condities 

Lisbeth legt uit dat er aan vier condities moet worden voldaan om sociale kwaliteit te bevorderen – en dus bestaanszekerheid te creëren. ‘Dat is als eerste sociaal-economische zekerheid. Daarbij draait het om voldoende inkomen, een goede en veilige plek om te wonen en goede gezondheidszorg. Die conditie hangt nauw samen met een tweede punt: sociale inclusie. Hoe zorgen we er als overheid, professional of ondernemer voor dat we toegankelijk zijn en inspelen op ieders behoeften?’ Sociale cohesie is nog zo’n belangrijke voorwaarde - ‘zijn er mogelijkheden voor betekenisvolle ontmoetingen?’ - en sociaal empowerment - ‘Kun je jouw talenten ontwikkelen?’  

Hulpmiddelen 

Wie die condities scherp in het vizier heeft, kan in gesprek met inwoners gerichter vragen stellen, beter luisteren en horen wat er níet wordt gezegd. Verharen: ‘Bovendien kun je de condities als hulpmiddel gebruiken om als gemeente, sociaal werker of vrijwilligersorganisatie kritisch naar jezelf te kijken. Hebben we bijvoorbeeld bij het versterken van bestaanszekerheid oog voor de talenten van mensen, of zijn we alleen mensen aan het redden? Wie bereiken we wel of niet?’ 

In gesprek over Bestaanszekerheid 

Tijdens het online event schuiven Marleen Smit en Lisbeth Verharen aan de gesprekstafel aan. Evenals Quinta Ansem, senior ervaringsdeskundige bij het lectoraat Klantenperspectief in Ondersteuning en Zorg van Hogeschool Windesheim. Zij gaan met elkaar in gesprek over wat we moeten doen om iedereen bestaanszekerheid te garanderen. De wens en de wil om het tij te keren zijn groot. Maar, hoe kunnen sociaal professionals, beleidsmakers en burgers samen de schouders zetten onder dit complexe vraagstuk? Quinta Ansem onderstreept het belang van ervaringsdeskundigheid bij het bereiken van de groep die te maken heeft met bestaansonzekerheid. ‘Het blijkt dat mensen met ervaringskennis veel makkelijker bij mensen over de drempel komen. Een ervaringsdeskundige heeft tijd en geen protocollen en is evenwaardig aan de cliënt. Zorg dat in alle lagen in de systemen ervaringsdeskundigheid een plek krijgt.’ Lisbeth Verharen: ‘De Werkplaatsen Sociaal Domein zijn regionale netwerken van gemeenten, maatschappelijke organisaties, ervaringsdeskundigen en inwoners. Bij het tegengaan van bestaansonzekerheid hebben we al deze perspectieven nodig. We moeten hier meervoudig naar kijken.’ Verharen: ‘Vanuit deze perspectieven kunnen we goed zien waar en hoe bestaansonzekerheid zich voordoet en waar de haakjes liggen om van betekenis te zijn. Dit doen we gezamenlijk en hierin leren we van elkaar. Zo kan de geleerde les van een project in de ene gemeente, ook in de andere gemeente benut worden.’ Aansluitend op het tafelgesprek diepen professionals in verschillende deelsessies thema’s uit: ‘ervaringsdeskundigheid’, ‘sociale basis’, ‘armoede’ en 'lerende praktijken'. 

Van de vier deelsessies zijn korte verslagen beschikbaar, je kunt ook de opnames terugkijken.

- Ervaringsdeskundigheid
- Sociale basis
- Armoede
- Lerende praktijken

Bestaanszekerheid bevorderen 

Toby Witte, voorzitter van de Associatie Werkplaatsen Sociaal Domein, sluit de bijeenkomst af: ’We hebben vandaag opnieuw gezien hoe belangrijk het is samen te werken en beleid, ervaringsverhalen en wetenschap te verbinden. Laten we met elkaar meer gebruikmaken van de kennis die aanwezig is in de 15 regionale werkplaatsen Sociaal Domein. Zo kunnen we bestaanszekerheid bevorderen.’ 

Krant van 'Bestaanszeker' Nederland
In de aanloop naar het symposium deelden we goede voorbeelden van de themawerkgroepen van de Werkplaatsen Sociaal Domein. Deze zijn gebundeld in de Krant van 'Bestaanszeker' Nederland. Bekijk de krant.